Wprowadzenie do Skupieńca Lipowego (Oxycarenus lavaterae)
Skupieniec lipowy (Oxycarenus lavaterae) to inwazyjny gatunek pluskwiaka, który w ostatnich dekadach stał się coraz bardziej widoczny w Europie, w tym w Polsce. Pomimo że nie powoduje znaczących szkód roślinnych, jego duże skupiska na lipach mogą budzić niepokój wśród mieszkańców miast. Jego inwazja i szybkie rozprzestrzenianie są związane ze zmianami klimatycznymi i ociepleniem klimatu.
Historia i klasyfikacja naukowa
Oxycarenus lavaterae należy do rodziny Lygaeidae, podrzędu pluskwiaków różnoskrzydłych (Heteroptera). Pierwotnie zamieszkiwał basen Morza Śródziemnego i Afrykę Północną, jednak od lat 70. XX wieku jego populacja zaczęła rozszerzać się na północ Europy. Coraz łagodniejsze zimy sprzyjają jego przeżywalności i zwiększeniu liczby pokoleń w ciągu roku. Obecnie można go spotkać w wielu krajach Europy Środkowej, w tym w Polsce, gdzie stanowi coraz większy problem w obszarach miejskich.
Opis gatunku i jego cechy charakterystyczne
Dorosłe osobniki osiągają długość od 4,2 do 5,4 mm i wyróżniają się charakterystycznym ubarwieniem: czarna głowa i przedplecze, czerwony odwłok oraz czarno-biało-czerwone elementy na skrzydłach. Ich niewielkie rozmiary mogą sprawiać, że są trudne do zauważenia na korze drzew, zwłaszcza w dużych skupiskach. Owady te nie mają skrzydeł umożliwiających dalekie loty, dlatego przemieszczają się głównie poprzez rozprzestrzenianie na nowych obszarach w wyniku transportu roślin oraz zmian klimatycznych.
Rozpoznawanie Skupieńca Lipowego
Wygląd dorosłych osobników
Pluskwiak ten ma drobną budowę ciała i silnie skontrastowane kolory, co ułatwia jego identyfikację. Charakterystyczna czerwona barwa odwłoka odróżnia go od innych owadów. Oprócz tego, jego głowa, przedplecze oraz czułki są czarne, a skrzydła półprzezroczyste. W przeciwieństwie do wielu innych pluskwiaków, nie ma wyraźnych plam na pokrywach skrzydełnych, co może być kluczowym elementem przy jego identyfikacji.
Porównanie z kowalem bezskrzydłym (Pyrrhocoris apterus)
Kowal bezskrzydły, często mylony ze skupieńcem lipowym, ma większe, jednolite czerwono-czarne plamy na grzbiecie. Natomiast skupieniec posiada bardziej subtelne wzory i mniejsze rozmiary. Dodatkowo, kowal bezskrzydły preferuje inne siedliska, często występując na pniach i w pobliżu roślin zielnych, podczas gdy skupieniec lipowy gromadzi się niemal wyłącznie na drzewach lipowych.
Cykl życia i zachowanie
Produkcja pokoleń i warunki zimowania
Skupieniec lipowy rozmnaża się dwa razy w roku, a zimą gromadzi się w dużych skupiskach na pniach lip. W okresie zimowym owady te pozostają w stanie uśpienia, oczekując na wyższe temperatury, które sprzyjają ich aktywności. Gromadzą się w tysiącach na pniach drzew, co może powodować niepokój wśród mieszkańców miast i właścicieli terenów zielonych.
Wpływ temperatur na populację
Coraz łagodniejsze zimy sprzyjają przeżywalności tego owada, co przyczynia się do jego inwazyjności w nowych rejonach Europy. W cieplejszych latach możliwe jest pojawienie się nawet trzech lub czterech pokoleń rocznie. To sprawia, że populacja może gwałtownie rosnąć i szybciej opanowywać nowe obszary.
Czy skupieniec lipowy gryzie ludzi?
Skupieniec lipowy nie jest znany z gryzienia ludzi, jednak jego duże skupiska mogą budzić niepokój. Owady te nie są agresywne i nie stanowią bezpośredniego zagrożenia dla zdrowia człowieka. Nie posiadają narządów jadowych ani silnego aparatu gębowego zdolnego do przebijania ludzkiej skóry. Mogą jednak wydzielać nieprzyjemny zapach w obronie przed drapieżnikami.
Czy skupieniec lipowy jest zagrożeniem dla ludzi?
Owady te nie stanowią zagrożenia epidemiologicznego ani sanitarnego, jednak ich masowe występowanie może być uciążliwe. W okresach masowego pojawienia się mogą dostawać się do mieszkań i budynków, szczególnie w rejonach, gdzie rosną lipy. Ich obecność może powodować niepokój wśród mieszkańców, zwłaszcza jeśli pojawiają się w dużych ilościach na elewacjach budynków lub parapetach.
Siedlisko i rośliny żywicielskie
Preferencje żywieniowe i rośliny z rodziny Malvaceae
Skupieniec lipowy żeruje na roślinach z rodziny ślazowatych (Malvaceae), takich jak lipa, hibiskus i malwa, wysysając soki roślin. Żerowanie to nie prowadzi jednak do poważnych uszkodzeń roślin, a jedynie do osłabienia ich kondycji w skrajnych przypadkach.
Zimowanie na lipach
Gromadzi się na pniach drzew, zagłębiając się w korze i tworząc duże skupiska, szczególnie w miastach. Dzięki temu jest dobrze chroniony przed mrozem i łatwiej przetrwać zimę.
Jak zwalczać skupieńca lipowego?
Metody chemiczne
Do zwalczania skupieńca lipowego można stosować chemiczne środki ochrony roślin, takie jak piretroidy i organofosforany. Opryski środkami owadobójczymi mogą być skuteczne w ograniczaniu populacji, ale ich stosowanie powinno być zgodne z zasadami ochrony środowiska.
Metody mechaniczne i alternatywne
Niechemiczne metody obejmują ręczne usuwanie owadów, odkurzanie ich z drzew oraz stosowanie wody pod wysokim ciśnieniem. Możliwe jest także wykorzystanie kleju entomologicznego na pniach drzew, który ogranicza migrację owadów.
Podsumowanie
Skupieniec lipowy to inwazyjny gatunek, który coraz częściej pojawia się w Polsce. Choć nie jest groźny dla roślin ani ludzi, jego obecność w dużych skupiskach może stanowić problem w miastach. Zmiany klimatyczne sprzyjają jego rozprzestrzenianiu, a skuteczność metod zwalczania pozostaje tematem badań. Monitorowanie populacji oraz stosowanie środków kontroli, takich jak chemiczne środki ochrony roślin, mogą pomóc w zarządzaniu jego inwazyjnością.
Zdjęcie główne: Pavel Kirillov / flickr.com
